Hoe start je een gesprek?
Met de gespreksstarter Vraagje?! wil het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) het gesprek over toegankelijkheid op gang brengen. Een voor elk individu toegankelijke samenleving kan rekenen op veel draagvlak, maar de dialoog erover komt tot nu toe maar mondjesmaat op gang. De vragen, antwoorden en tips van ruim zestig ervaringsdeskundigen en experts moeten daar verandering in brengen. Hoe stel je aan mensen met een beperking de juiste vragen over toegankelijkheid?
Tekst: Edwin Verhoeven
Foto: Jonna Bruinsma, eigen archief Vraagje?!
Vraagje?! is onderdeel van een meerjarenplan van het ministerie van VWS, namelijk het volledig toegankelijk maken van ons land voor mensen met een beperking. In 2040 moet dit realiteit zijn. We vroegen Tineke Veenstra en Mira Thompson, beiden als ervaringsdeskundige bij het project betrokken, op welke manier zij naar het vraagstuk over toegankelijkheid kijken.
Tineke, wat zou wat jou betreft prioriteit mogen krijgen in dat meerjarenplan?
“Het zorgen voor een inclusievere samenleving, waarin mensen met een beperking allemaal mogen meepraten en er echt naar ze geluisterd wordt. Op dit moment staan ze nog te vaak buitenspel als het gaat om kansen op werk of het volgen van een opleiding. Ik denk wel dat het een hele kluif gaat worden om dat allemaal te realiseren. Alleen al een project als Vraagje?! is heel breed opgezet, waarbij bijvoorbeeld ook mensen met autisme of een andere beperking worden betrokken.”
Je was onlangs bij een meeting over Vraagje?!. Wat is je daar vooral van bijgebleven?
“Het viel me op dat iedereen een verschillend antwoord had op de vragen uit Vraagje?!. Ik denk daarom dat je in de praktijk per individu gaandeweg ontdekt wat voor vragen je het best kunt stellen. Iedereen zit anders in elkaar, ook in wat hij of zij wel of niet wil delen. In die zin is er geen formule voor de juiste vraag.”
Mira vraagt zich af of juist de formule van Vraagje?! een dialoog niet in de weg staat. “Ik ben over het algemeen blij met de campagne, maar vind de naam behoorlijk gedurfd. Gezonde mensen worden daarmee uitgenodigd om vragen te stellen aan mensen zoals Tineke en ik. Ik snap wel dat wij degene zijn die aan het woord moeten komen, maar laat ons dan ons verhaal vertellen in plaats van een soort van vogelvrij te zijn. Mensen met een beperking wordt al van alles gevraagd – ook dingen die niet aan ons zijn om uit te leggen. Daarmee bedoel ik zaken als je medisch verleden. In de regels van de campagne staat dat dat niet de bedoeling is, maar ik vraag me af hoe je dat aan het brede publiek kenbaar gaat maken. Ik ben geen wandelend medisch dossier waar iedereen zomaar in mag.”
Tineke ziet het risico op eenrichtingsverkeer ook. “Je wil niet de suggestie wekken dat je zomaar alles kunt vragen. Het zou misschien helpen als de vragen in categorieën worden verdeeld, maar het blijft lastig om iets te maken wat voor iedereen toepasbaar is. Je zal dat per persoon toch een beetje moeten aanvoelen. Uiteindelijk hoop ik dat gezonde mensen door Vraagje?! ook zelf het onderwerp toegankelijkheid aan de kaak stellen. Bijvoorbeeld door, wanneer ze zien dat een plek niet goed toegankelijk is, de eigenaar erop attent te maken. En ze dus zichzelf een vraag stellen, in plaats van ons.”
Tineke ziet op dat vlak wel positieve ontwikkelingen, zoals de app van een restaurant waar ze laatst met vriendinnen ging eten. “Daarin kon je bij je reservering aangeven dat je een rolstoel meebracht en wordt er qua plek goed rekening mee gehouden. Normaal moet ik vooraf bellen om dat uit te zoeken; het was dus heel fijn dat zo’n restaurant dat in de bedrijfsvoering meeneemt. Het gaat om een soort bewustwording, het je verplaatsen in iemand met een beperking. Ik was afgelopen zomer op vakantie op Texel en heb toen vooraf gevraagd of het huisje toegankelijk was voor mijn rolstoel. Ze beaamden dat mijn rolstoel door de deur paste. Daar aangekomen paste mijn rolstoel wel in de breedte door de deur, maar zat er een drempel waar ik niet overheen kon. Ik zou het fijn vinden als mensen daar wat beter over nadenken.”
Mira, hoe zie jij de dialoog ontstaan die nodig is? Als ik voor mezelf spreek, moet ik ook erkennen dat een gesprek openen soms wat ongemakkelijk aanvoelt. Waarom vinden veel mensen dat moeilijk?
“Daar kan ik een psychologisch en een historisch antwoord op geven. Er is natuurlijk een lange geschiedenis van onderdrukking van mensen met een beperking; dat is niet iets van de laatste tien of twintig jaar. In de Tweede Wereldoorlog zijn heel veel mensen met een beperking vermoord. Ik ben half-Amerikaans en zie een gigantisch verschil tussen hoe het er hier en in de Verenigde Staten aan toegaat. Amerika heeft veel meer wetgeving die ervoor zorgt dat gebouwen toegankelijk zijn. Dat betekent niet dat de hele samenleving daar toegankelijk is ingericht, maar het scheelt enorm. Je ziet het ook terug in hoe mensen met je omgaan, wat weer te maken heeft met de vele gewonden die uit de Vietnamoorlog terugkeerden en heel zichtbaar waren in de media. Een meer psychologische onderbouwing is dat het zien van iemand die ziek of gehandicapt is allerlei angsten oproept bij gezonde mensen. Ik ben heel klein en heb een afwijkend lichaam. Dat zien mensen niet vaak en ik denk dat het een soort angst voor de dood en besef van de eigen sterfelijkheid oproept. Ik ben geen psychoanalyticus of psycholoog, maar volgens mij zit het ongemak echt dieper dan de angst voor het onbekende.”
Meer over Vraagje?! vind je op het Instagramaccount van Vraagje en de website www.vraagje.nl.